Unia Europejska, której głównym celem jest wspieranie rozwoju państw członkowskich i niwelowanie różnic w poziomie życia mieszkańców poszczególnych jej regionów, dysponuje instrumentami pozwalającymi realizować te zadania. Unia wciela w życie tzw. politykę spójności poprzez przekazywanie z istniejących Funduszy Strukturalnych i Funduszu Spójności środków finansowych na wdrażanie projektów mających eliminować wszystkie dysproporcje gospodarczo-społeczne istniejące na poziomie regionalnym.
W myśl założeń szczytu Unii w Berlinie z 1999 r. pomoc z Funduszy Strukturalnych przysługuje regionom, w których wskaźnik PKB na 1 mieszkańca wynosi mniej niż 75% średniej unijnej. Maksymalna pomoc, jaką może uzyskać dany kraj, to 4% PKB danego kraju.
Cele polityki realizowanej poprzez udzielanie wsparcia z Funduszy Strukturalnych:
- Rozwój i dostosowanie strukturalne w regionach opóźnionych (PKB na 1 mieszkańca niższy niż 75% średniej unijnej). Miarą postępu dla tych regionów jest więc wzrost PKB na 1 mieszkańca w porównaniu z pozostałymi regionami. Ponadto rozpatrywane są wskaźniki spadku bezrobocia oraz tendencje wzrostowe produkcyjności, które przekładają się na wzrost konkurencyjności i potencjalny rozwój regionu.
- Przekształcenie strukturalne terenów dotkniętych upadkiem przemysłu. Charakterystyczną ich cechą jest wysokie bezrobocie, zatem głównym wskaźnikiem rozwoju jest tu zmniejszenie się jego stopy.
- Wspieranie obszarów wiejskich w ich transformacji wynikającej z upadku rolnictwa i przechodzeniu do działalności pozarolniczej. W takich regionach wszystkie przedstawione powyżej wskaźniki są rozpatrywane jako miara postępu.
Do Funduszy Strukturalnych są zaliczane:
- Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego EFRR (1975 r.) – European Regional Development Fund
- Europejski Fundusz Społeczny EFS (1958 r.) – European Social Fund
W okresie finansowania 2007-2013 dwa istniejące do tej pory Fundusze Strukturalne: Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji Rolnej EFOIR i Finansowy Instrument Orientacji Rybołówstwa FIOR, zostały zastąpione przez Europejski Fundusz Rolny na Rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich i Europejski Fundusz Rybacki, które nie należą już jednak do polityki strukturalnej, ale odpowiednio do Wspólnej Polityki Rolnej i Wspólnej Polityki Rybackiej.
EFRR – ma na celu zmniejszanie rozbieżności w rozwoju poszczególnych regionów. Współfinansuje on działania prowadzące do rozwoju obszarów zapóźnionych gospodarczo i społecznie oraz transformację strukturalną terenów głęboko związanych z upadającymi gałęziami przemysłu.
EFS – przekazuje środki na projekty związane z polityką zatrudnienia i programami rozwoju zasobów ludzkich. Fundusz udziela wsparcia inicjatywom zwalczającym bezrobocie, generującym wzrost przedsiębiorczości, a co za tym idzie, i zatrudnienia oraz rozbudowującym zasoby kadrowe na poziomie społeczności lokalnych.
EFS propaguje również działania zmierzające do upowszechniania równouprawnienia kobiet i mężczyzn a także przeciwdziałania szerzeniu się zjawiska wykluczenia społecznego.
Fundusz Spójności (Cohésion Fund)
Został on powołany na podstawie Traktatu o Unii Europejskiej (Maastricht 1993r.). Fundusz Spójności nie jest wymieniany wśród Funduszy Strukturalnych, ponieważ ma charakter czasowy. Początkowo miał funkcjonować w latach 1993-1999, a jego pierwszymi beneficjentami były: Portugalia, Grecja, Hiszpania i Irlandia, jednakże podjęto decyzję o przedłużeniu jego obowiązywania. Zakres działania Funduszu Spójności jest zbliżony do wymienionych wyżej Funduszy Strukturalnych, jego pomoc obejmuje państwa, w których poziom PKB na 1 mieszkańca nie osiąga 90% średniej unijnej. Jak wynika z zasad polityki spójności, środki pochodzące z Funduszu Spójności mogą być wykorzystywane na finansowanie projektów o znaczeniu ogólnounijnym w dziedzinie ochrony środowiska oraz transportu, i co istotne, wdrażanych na poziomie krajów a nie regionów.
Polska w latach 2007-2013 będzie największym beneficjentem europejskiej polityki spójności, uzyskując łącznie 67 mld euro, co stanowi 20% całego budżetu owej polityki.
Zasady obowiązujące przy korzystaniu ze wsparcia unijnego:
Dodatkowość – środki z budżetu UE nie zastępują krajowych środków publicznych, ale stanowią ich uzupełnienie
Komplementarność i spójność z innymi politykami wspólnotowymi – działania wdrażane przez beneficjenta przy udziale środków unijnych są zbieżne z priorytetami UE.
Koordynacja – Komisja Europejska oraz kraj otrzymujący wsparcie finansowe są zobowiązani do koordynowania działań związanych z opracowywaniem i wdrażaniem projektów współfinansowanych z funduszy unijnych.
Partnerstwo – Komisja Europejska i beneficjent, korzystający z unijnej pomocy finansowej, działają na zasadzie partnerstwa.
Koncentracja – pomoc wspólnotowa ogranicza się do konkretnych wybranych dziedzin i przestrzeni.
Subsydiarność – przenoszenie kompetencji dotyczących wdrażania projektów na niższe poziomy administracji, co ma uczynić bardziej efektywnym proces ich realizacji.
Programowanie – cele wynikające z założeń poszczególnych Funduszy są realizowane etapami w rozłożonych na lata programach.
Poprawa rządzenia – wprowadzane w życie, przy wsparciu UE, przedsięwzięcia mają m.in. usprawniać funkcjonowanie administracji publicznej i systemu legislacyjnego.
Społeczeństwo obywatelskie – wykorzystywanie środków unijnych dla propagowania postaw obywatelskich wśród mieszkańców UE i tworzenia społeczeństwa obywatelskiego.
W oparciu o wytyczne Unii Europejskiej dotyczące polityki spójności i przy uwzględnieniu sytuacji społeczno-ekonomicznej Polski został opracowany dokument: Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia na lata 2007-2013 (NSRO). Wskazuje on możliwości wykorzystania środków z funduszy unijnych na realizację założeń Strategii Rozwoju Kraju na lata 2007-2015 (SRK) i Krajowego Programu Reform na lata 2005-2008 (KPR).
Cele zapisane w Narodowych Strategicznych Ramach Odniesienia na lata 2007-2013:
- Poprawa jakości funkcjonowania instytucji publicznych oraz rozbudowa mechanizmów partnerstwa.
- Poprawa jakości kapitału ludzkiego i zwiększenie spójności społecznej.
- Modernizacja i budowa infrastruktury technicznej i społecznej mającej podstawowe znaczenie dla wzrostu konkurencyjności Polski.
- Podniesienie konkurencyjności i innowacyjności przedsiębiorstw, w tym wzrost sektora wytwórczego o wysokiej wartości dodanej oraz rozwój sektora usług.
- Wzrost konkurencyjności polskich regionów i przeciwdziałanie ich marginalizacji społecznej, gospodarczej i przestrzennej.
- Wyrównywanie szans rozwojowych i wspomaganie zmian strukturalnych na obszarach wiejskich.
Powyższe cele będą realizowane przez programy operacyjne (krajowe) oraz regionalne programy operacyjne. Do pierwszych należą:
PROGRAM OPERACYJNY INFRASTRUKTURA I ŚRODOWISKO (PO IiŚ) – finansowany ze środków EFRR oraz Funduszu Spójności
PROGRAM OPERACYJNY INNOWACYJNA GOSPODARKA (PO IG) – ze środków EFRR
PROGRAM OPERACYJNY KAPITAŁ LUDZKI (PO KL) – ze środków EFS
PROGRAM OPERACYJNY ROZWÓJ POLSKI WSCHODNIEJ (PO RPW) – ze środków EFRR
PROGRAM OPERACYJNY POMOC TECHNICZNA (PO PT) – ze środków EFRR
PROGRAMY OPERACYJNE EUROPEJSKIEJ WSPÓŁPRACY TERYTORIALNEJ (PO EWT)
Europejska Współpraca Terytorialna obejmuje projekty mające wspierać przejawy współdziałania na płaszczyźnie transgranicznej, transnarodowej i międzynarodowej. W każdym programie uczestniczą co najmniej dwa kraje członkowskie Unii Europejskiej, przy czym możliwe jest także uczestnictwo beneficjentów z państw spoza UE, ale będących jej sąsiadami.
Wymienione programy operacyjne będą służyć wdrażaniu na poziomie krajowym w szczególności czterech pierwszych celów NSRO.
Na poziomie regionów istnieje 16 Regionalnych Programów Operacyjnych (RPO), które wraz z Programami Europejskiej Współpracy Terytorialnej (PO EWT) koncentrują się przede wszystkim na 5. i 6. celu NSRO.
Za realizację celów nakreślonych w NSRO odpowiada polski rząd, który poprzez ministra rozwoju regionalnego koordynuje działania w zakresie NSRO.
Więcej informacji:
www.funduszestrukturalne.gov.pl